Jak doskonale pamiętamy z lekcji historii, prowadzona w latach 30. ubiegłego stulecia przez kraje zachodnie polityka wielkich ustępstw wobec Adolfa Hitlera i III Rzeszy, nie przynosiła pożądanych rezultatów. Dowodem tego były wydarzenia w Austrii, anektowanie Czech i Moraw do Rzeszy, a także podporządkowanie się Słowacji dyktatowi nazistowskich Niemiec. Kolejnym celem hitlerowskiej ekspansji stawała się w naturalny sposób Polska.
Oczywiście świadomość zagrożenia ze strony zachodniego sąsiada nie była Polakom obca, ale z jego skali zdawało sobie sprawę jedynie kilka osób na najwyższych szczeblach władzy. W dniu 7 stycznia 1939 roku minister spraw zagranicznych, Józef Beck, powiadomił prezydenta Ignacego Mościckiego, marszałka Edwarda Śmigłego-Rydza oraz premiera Felicjana Sławoja-Składowskiego, że jego zdaniem dobiegł końca okres odwlekania wojny.
Reakcją polskiego rządu na m.in. zerwanie 28 kwietnia 1939 roku paktu o nieagresji przez stronę niemiecką, było zbliżenie z Wielką Brytanią, tajna mobilizacja kilku dywizji i słowa Józefa Becka z 5 maja 1939 roku, który oznajmił z trybuny sejmowej, że Polska w razie konieczności będzie walczyła zbrojnie w obronie dostępu do Bałtyku. Od maja 1939 roku polskie siły zbrojne i organizacje paramilitarne, postawione zostały w stan czujności.
JAK PRZYGOTOWANIA DO WOJNY PRZEBIEGAŁY W RZESZOWIE?
Najlepszym źródłem informacji na temat Rzeszowa tuż przed i w trakcie II Wojny Światowej, jest książka Zbigniewa K. Wójcika "Rzeszów w latach II Wojny Światowej - okupacja i konspiracja 1939-1944-1945", której lekturę serdecznie polecam.
Jak napisał w swojej książce Wójcik, od wiosny 1939 roku oddziały wojskowe rzeszowskiego garnizonu prowadziły intensywne ćwiczenia. Gdy 15 marca Niemcy wkroczyli do Czechosłowacji, jednostki 10. Brygady Kawalerii zostały postawione w stan pogotowia. Dzień później popołudniu przybył do Rzeszowa koleją z Kraśnika 24. Pułk Ułanów (dwa zmotoryzowane szwadrony jazdy, szwadron CKM oraz plutony gospodarczy i łączności). Pułk przesunięto do Boguchwały, a po przyjeździe 27 marca reszty pułku, dwa nowo powstałe szwadrony rozlokowano w pobliskiej Babicy. Po wcieleniu rezerwistów, pułk osiągnął etat wojenny - 994 oficerów, podoficerów i ułanów.
Latem 1939 roku Brygada odbywała intensywne ćwiczenia w okolicach Rzeszowa. Tematem ćwiczeń było zatrzymanie i niedopuszczenie do naszego miasta nieprzyjacielskiej grupy pancerno-motorowej. Ćwiczenia obserwowali oficerowie francuscy, z gen. Lousiem Faury (byłym komendantem Wyższej Szkoły Wojennej). Wśród obserwatorów był również płk dypl. Stefan Rowecki, kilka dni wcześniej mianowany dowódcą drugiej brygady zmotoryzowanej (Warszawska Brygada Pancerno-Motorowa).
Równocześnie władze miejskie zajęły się poważnie sprawą obrony przeciwlotniczej Rzeszowa, której organizowanie zakończono latem 1939 roku. Komenda biernej obrony przeciwlotniczej została zlokalizowana w ratuszu, a dla jej potrzeb teren Rzeszowa został podzielony na trzy rejony. Pierwszy rejon obejmował wschodnią część Rzeszowa, drugi - zachodnią, a trzeci - południową.
Punkty obserwacyjne rozmieszczone na terenie miasta obsadzone były przez Harcerskie Pogotowie Wojenne. Jeden z takich punktów znajdował się na wieży Zamku Lubomirskich, w którym służbę pełniło 5 harcerzy (na wyposażeniu lornetka, kompas, telefon). W siedmiu miejscach miasta zamontowane zostały również syreny alarmowe. Znajdowały się one na Komendzie Garnizonu (Letni Pałacyk Lubomirskich), elektrowni, fabryce Cegielskiego, zakładach PZL, odlewni Zweiga (ul. Dekerta), fabryce Licht-Leser (róg ul. Jagiellońskiej i ul. Skarbowej) oraz parowozowni.
Do organizacji czynnej obrony Rzeszowa przeciw atakom lotniczym, rozlokowano między miastem a fabryką PZL (rejon dzisiejszej ul. Dominikańskiej i W. Pola) dwa dwudziałowe (40mm) plutony przeciwlotnicze nr 219 i 220. Obsługą dział zajmowali się żołnierze z jednostek miejscowego garnizonu. Również fabryka "H. Cegielski" miała własny pluton fabryczny dział przeciwlotniczych 40mm, obsadzony przez pracowników zakładu. Stanowiska te znajdowały się na północny zachód od miasta, w rejonie Baranówki. Dodatkowo CKM broniące Cegielskiego umieszczone były na szerokim, płaskim dachu dużego bloku mieszkalnego dla podoficerów przy ul. Langiewicza, obok koszar 20 Pułku Ułanów.
Państwowe Zakłady Lotnicze również posiadały swoją czynną obronę przeciwlotniczą, która składała się z dwóch ciężkich karabinów maszynowych, które umieszczono na Lisiej Górze i dachu wartowni przy bramie głównej.
W połowie sierpnia 1939r. częściowo skoncentrowana pod Rzeszowem 10. Brygada Kawalerii odjechała pod Kraków, gdzie weszła w skład Armii "Kraków gen. Antoniego Szylinga. 25 sierpnia 1939r. ogłoszono pogotowie mobilizacyjne, zaś w niedzielę 27 sierpnia rozpoczęła się mobilizacja alarmowa (kartkowa). objęła ona 20 p. uł., batalion ON "Rzeszów" i 17 pp, który w ramach tej mobilizacji wystawił większość rezerwowego 165 pułku piechoty.
Napięta sytuacja na granicy polsko-niemieckiej, oraz liczne akty dywersji pod koniec sierpnia utwierdzały rzeszowian w przekonaniu, że wojna zbliża się coraz szybciej. W dniu 26 sierpnia 1939 roku Prezydent Rzeszowa - Jarosław Barwicz, zaapelował do mieszkańców miasta o pomoc w kopaniu rowów przeciwlotniczych. Aby zniwelować wybuchy detonacji, rzeszowianie oklejali okna swoich domów paskami papieru.
Przez Rzeszów przechodziły kolumny żołnierzy i sprzętu wojskowego, które przemieszczały się z koszar na stację kolejową Rzeszów Staroniwa. Na niebie można było zobaczyć kilka samolotów z biało-czerwonymi szachownicami.
W sklepach dało się odczuć wzmożony ruch klientów, ale towarów nie brakowało. Najczęściej kupowano cukier, mąkę, naftę, świece i mydło.
W dniach 29 i 30 sierpnia zmobilizowane w garnizonie oddziały zostały załadowane na transporty kolejowe i odjechały z Rzeszowa - 20 p.uł. do rejonu Zduńskiej Woli (Armia "Łódź"), 165 pp do rejonu Szydłowca (Armia "Prusy"), zaś batalion ON "Rzeszów" do rejonu Iwonicza (Armia "Karpaty").
30 sierpnia 1939 roku ogłoszona została powszechna mobilizacja. W jej ramach mobilizował się 17 pp, który opuścił miasto 3 września i skierowany został w rejon Gromnika (Armia "Karpaty"). Także 30 sierpnia 1939r. przybył do Rzeszowa sztab Armii "Karpaty", zająwszy uprzednio przygotowany dworek Jędrzejowiczów w Staromieściu. Dla potrzeb sztabu zorganizowano na bazie miejskiego węzła telekomunikacyjnego specjalny ośrodek łączności.
Źródło: Z.K. Wójcik - "Rzeszów w latach Drugiej Wojny Światowej, okupacja i konspiracja 1939-1944-1945"